W ostatnim czasie coraz częściej słyszy się o kolejnych zmianach w polskim ustawodawstwie, wynikających bezpośrednio z unijnych dyrektyw i konieczności wdrożenia ich zapisów. 17 grudnia 2021 roku upłynął czas do kiedy kraje członkowskie Unii Europejskiej miały obowiązek wdrożyć postanowienia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1937.
Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1937 z dnia 23 października 2019 roku w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Jest to przepis potocznie zwany Dyrektywą o sygnalistach lub Dyrektywą o ochronie sygnalistów. Przedstawiamy najważniejsze informacje na ten temat.
Polskie prace nad przepisami w zakresie ochrony sygnalistów
Polski rząd rozpoczął pracę nad wdrożeniem do polskiego porządku prawnego Dyrektywy o sygnalistach, zgodnie z unijnymi zaleceniami. Początki prac były obiecujące ponieważ 18 października 2021 roku, na stronach Rządowego Centrum Legislacji, opublikowano projekt ustawy w tej sprawie. Zapowiadano dalsze prace jednak projekt od roku pozostaje na etapie opiniowania. Choć według obietnic rządu projekt miał trafić do Sejmu w I kwartale 2022 roku to jednak w IV kwartale 2022 roku obietnica ta nadal pozostaje niespełniona.
Kto ma obowiązek wdrożyć procedury o ochronie sygnalistów?
W kontekście wszelkich zmian i procedowania nowych przepisów w zakresie ochrony sygnalistów warto wiedzieć czyim obowiązkiem jest ich wdrożenie. Szczególnie pracodawcy mogą mieć wątpliwości czy będzie się to dla nich wiązało z nowymi obowiązkami i powinnościami. Docelowo, zgodnie z zamysłem nowej ustawy przepisom o ochronie tzw. sygnalistów będą podlegać zarówno podmioty z sektora publicznego jak i prywatnego. Tym samym obowiązkiem ochrony sygnalistów zostaną obarczeni nie tylko pracodawcy zatrudniający pracowników w instytucjach publicznych ale również w prywatnych firmach i przedsiębiorstwach. Zaplanowano jednak wyjątek dla podmiotów prywatnych zatrudniających poniżej 50 pracowników. Te małe przedsiębiorstwa będą zwolnione z obowiązku wdrożenia stosownych procedur związanych z ochroną sygnalistów. Wyjątek przewidziano również dla sektora publicznego. Tutaj obejmuje on jedynie gminy liczące mniej niż 10 000 mieszkańców lub zatrudniające mniej niż 50 pracowników.
Na szczególną uwagę zasługują również podmioty prawne, które działają w sektorze finansowym a także w branżach podlegających konkretnym regulacjom z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu oraz ochrony środowiska. W przypadku tych firm i podmiotów nie obowiązują żadne wyłączenia. Oznacza to, że nałażono na nie obowiązek ochrony sygnalistów niezależnie od ilości zatrudnianych pracowników oraz od tego czy działają w sektorze publicznym czy też prywatnym, czyli nawet w przedsiębiorstwach zatrudniających mniej niż 50 pracowników oraz w niewielkich gminach liczących do 10 000 mieszkańców.
Do kiedy należy wdrożyć ustawę o ochronie sygnalistów?
Zgodnie z założeniami Parlamentu Europejskiego i Rady wdrożenie przepisów w zakresie tzw. ochrony sygnalistów podzielono na dwa etapy. Realizacja pierwszego etapu wiąże się bezpośrednio z uchwaleniem ustawy krajowej na ten temat. Termin ten unijne władze wyznaczyły na 17 grudnia 2021 roku. Oznacza to więc, że Polska nie wywiązała się ze zobowiązań w tym zakresie i nie dotrzymała terminu.
Jak wygląda realizacja drugiego etapu? Po 14 dniach od wejścia w życie przepisów krajowych podmioty prywatne zatrudniające co najmniej 250 pracowników będą miały obowiązek sprostania obowiązkom określonym w nowych regulacjach prawnych. Mniejsze przedsiębiorstwa sektora prywatnego, a więc zatrudniające mniej niż 250 pracowników będą mogły wdrożyć nowe regulacje w bardziej odległym terminie, który odgórnie został określony na 17 grudnia 2023 roku.
Nieco inaczej wygląda realizacja i wprowadzanie w życie zmian o ochronie sygnalistów w kontekście podmiotów z sektora publicznego. Jednostki zatrudniające pracowników a będące jednocześnie podmiotem publicznym są zobowiązane do stosowania przepisów dyrektywy nawet gdy jest ona nieimplementowana. Choć dyrektywa unijna nie ma zastosowania w sektorze prywatnym z powodu braku implementacji w polskim ustawodawstwie to jednak po upływie terminu na jej implementację może mieć skutek wyłącznie w relacji obywatel- państwo, czyli w odniesieniu do podmiotów publicznych. Z kolei termin na implementację Dyrektywy o tzw. sygnalistach upłynął 17 grudnia 2021 roku. Tym samym od tej daty sektor publiczny jest zobowiązany do przestrzegania nowych zasad i wdrożenia nowych rozwiązań.
Co to oznacza w praktyce? Ochronie prawnej wynikającej z Dyrektywy będzie podlegać np. pracownik urzędu gminy, który zgłosił naruszenie prawa wchodzące w zakres przedmiotowy tej Dyrektywy. Zasada ta ma zastosowanie niezależnie od tego czy gmina wdrożyła odpowiednie procedury, czy też jeszcze tego nie dokonała. W świetle prawa ochrona taka będzie się po prostu należała.
Takie postawienie sprawy powoduje, że zwlekanie z wdrożeniem właściwych procedur w sektorze publicznym nie przynosi absolutnie żadnych korzyści. Natomiast w sektorze prywatnym wprowadzenie odpowiednich rozwiązań umożliwi przygotowanie się na zmiany, które prędzej czy później i tak nadejdą. Dodatkowo umożliwi to szybsze ujawnienie działań niepożądanych. Wprowadzenie unijnych procedur zawczasu uchroni firmy z sektora publicznego przed niedotrzymaniem wyjątkowo krótkiego terminu 14 dni od uchwalenia polskiej ustawy w zakresie ochrony sygnalistów.
