13 grudnia 2022 roku zapadł wyrok niebywale ważny dla wszystkich kierowców. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy pozwalające na zatrzymanie prawa jazdy za przekroczenie prędkości powyżej 50 km/h w terenie zabudowanym oraz za przewożenie większej liczby pasażerów od liczby dopuszczalnej jest niezgodne z Konstytucją.
Co to oznacza w praktyce? Zapis dający policji możliwość automatycznego zatrzymania prawa jazdy straci moc momencie publikacji wyroku w Dzienniku Ustaw.
Dotychczasowy mechanizm zatrzymywania prawa jazdy
Dotychczas w przypadku popełnienia przez kierowcę wykroczenia polegającego na przekroczeniu prędkości powyżej 50 km/h w terenie zabudowanym oraz przewożeniu większej liczby pasażerów od liczby dopuszczalnej, starosta był zobligowany do wydawania automatycznych decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy. Od teraz obowiązek ten zostaje ze starosty zdjęty. W praktyce, dotychczas ujawnienie przez policję któregokolwiek ze wspomnianych już, dwóch wykroczeń, skutkowało koniecznością zatrzymania prawa jazdy za pokwitowaniem. Pokwitowanie uprawniało kierowcę do kierowania pojazdem jeszcze przez 24 godziny od momentu zatrzymania jego dokumentu. Następnie prawo jazdy przekazywane było staroście, który z kolei miał obowiązek automatycznego wydania decyzji administracyjnej o zatrzymaniu dokumentu. W świetle obowiązujących przepisów starosta nie był odpowiedzialny za analizę sprawy czy dokonywanie jakichkolwiek ustaleń dotyczących przebiegu zdarzenia. Takie działanie miało pewne mankamenty jak np. rygor natychmiastowej wykonalności. Sprawia on, że nawet ewentualne postępowanie odwoławcze nie wstrzymuje decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy. Dodatkowo w praktyce odwołanie zostawało rozpatrzone nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy. Co za tym idzie już po upływie okresu zatrzymania prawa jazdy.
Natomiast wszystkie działania dokonywane przez starostę, polegające na wydaniu decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy, opierały się jedynie o informację uzyskaną od policji na temat przekroczenia prędkości czy policyjne zaświadczenie o liczbie pasażerów w pojeździe. Jak już wspomnieliśmy, regulacje prawne nie dawały staroście żadnego pola do zbadania sytuacji i samodzielnego. Co uniemożliwiało określenie czy rzeczywiście doszło do wykroczenia.
Wejście przepisów na drogę prawną w Trybunale Konstytucyjnym
Ale jak właściwie to się stało, że przepis dotyczący obligatoryjnego zatrzymywania prawa jazdy trafił do Sądu Konstytucyjnego? W kwietniu 2021 roku Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Manowska skierowała do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów przyznających kompetencje w zakresie arbitralnego decydowania o zatrzymaniu prawa jazdy organowi kontroli ruchu drogowego, głównie policji, bez możliwości weryfikacji okoliczności przez organ administracyjny. I tak też 13 grudnia 2022 roku zapadł wyrok Trybunału Konstytucyjnego przychylając się do stanowiska wnioskodawczyni. Trybunał orzekł co do podstaw wydawania przez starostów takich decyzji administracyjnych o zatrzymaniu prawa jazdy kierowcom, ktorzy przekroczyli dopuszczalna predkos¢ o więcej niż 50 km/h na obszarze zabudowanym lub przewozili pasażerów w liczbie większej niż liczba dopuszczalna. Dotychczas stosowany mechanizm zatrzymywania prawa jazdy został uznany za niezgodny z Konstytucją.
Istotne jest jednak to, że ani Trybunał Konstytucyjny, ani też wnioskodawca nie poddają w wątpliwość kompetencji starosty co do wydawania decyzji ani też proporcjonalności kary do wykroczenia. Wyroku Trybunału dotyczył wyłącznie kwestii proceduralnej. Dokładniej czy postępowanie administracyjne przed starosta w sprawie o zatrzymanie prawa jazdy spełnia wymagania sprawiedliwej i rzetelnej procedury administracyjnej. Wątpliwość ta pojawiła się gdyż w czasie całej procedury kierowca, który ma zostać ukarany nie ma absolutnie żadnej możliwości kwestionowania oświadczeń Policji. Przedstawienia własnej wersji zdarzeń czy własnych dowodów. Sprawia to, że w ocenie Trybunału Konstytucyjnego niedopuszczalne jest aby podstawą do wydania decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy była wyłącznie informacja od Policji na temat zdarzenia. Dotychczasowe postępowanie godziło w fundamentalną zasadę demokratycznego państwa prawa.
Wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego
Aby wspomniany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 grudnia 2022 roku mógł zostać wykonany niezbędna jest zmiana przepisów. Wskazane jest uregulowanie procedury weryfikacji informacji przekazywanych staroście o przekroczeniu prędkości powyżej 50 km/h w terenie zabudowanym lub liczbie przewożonych pasażerów. Polski porządek prawny wymaga wprowadzenia nowych przepisów. Przepisów, które stanowiłyby podstawę prawną do wyjaśnienia okoliczności zaistniałej sprawy. Takich, które także umożliwiłyby ukaranemu obronę czy zakwestionowanie pomiaru prędkości lub liczby pasażerów. Dodatkowo nowe przepisy powinny umożliwić starości zebranie i rozpatrzenie zebranego w sprawie materiału dowodowego. Pozostaje więc czekać na odpowiedź w postaci nowych regulacji prawnych.
